Ιστορικό
Στις παρυφές της αρχαίας Αθήνας, έξω από τα τείχη και την πύλη του Διοχάρους τοποθετείται η σχολή του Αριστοτέλους, το Λύκειο (335 π.Χ.), ένα από τα τρία αρχαιότερα γυμνάσια της πόλης, μαζί με αυτό της Ακαδήμειας και του Κυνοσάργους. Όπως μαρτυρείται από αρχαίους συγγραφείς (Πλούταρχος, Στράβων, Παυσανίας), το Λύκειο αποτελούσε μία ιδιαίτερα εκτεταμένη, κατάφυτη, περιοχή ανάμεσα σε δύο ποτάμια, τον Ηριδανό, προς βορρά, και τον Ιλισό, προς νότο, δίπλα στο ιερό του Λυκείου Απόλλωνος και του Ηρακλή Παγκράτους. Σε αυτή την ειδυλλιακή ζώνη, με τα άφθονα νερά, εξασκούνταν οι Aθηναίοι οπλίτες και έφηβοι, εκπληρώνοντας τα στρατιωτικά τους καθήκοντα.
Σήμερα, σχεδόν δυόμισι χιλιάδες χρόνια μετά, ο αρχαιολογικός χώρος με τα απομεινάρια της Παλαίστρας, ενός τμήματος του Γυμνασίου που περιλάμβανε μεταξύ άλλων το Λύκειο, εχει παραδοθεί στους κατοίκους της σύγχρονης Αθήνας.
«Η ανασκαφή έγινε το 1996 από την κ. Έφη Λυγκούρη. Στον χώρο αυτό ήταν να χτιστεί το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Γουλανδρή, αλλά από τη στιγμή που βρέθηκε η Παλαίστρα και συνδέθηκε με τον Αριστοτέλη, αποφασίστηκε να αποδοθεί ο χώρος στο κοινό», λέει η αρχαιολόγος και υπεύθυνη του χώρου κ. Νίκη Σακκά, αναφέροντας ότι το έργο ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου το οποίο χρηματοδοτήθηκε από τον ΟΠΑΠ διήρκεσε από το 2011 μέχρι το 2013.
Περπατώντας στα χνάρια των φιλοσόφων
Η όλη εγκατάσταση του Λυκείου απλωνόταν σε σαφώς μεγαλύτερη έκταση από αυτήν την οποία θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε σε λίγο καιρό από κοντά. Αν θα μπορούσαμε να φανταστούμε επακριβώς το αρχαίο Λύκειο,τότε αυτό θα οριοθετούταν στις όχθες του Ιλισού ποταμού, από την Αγία Φωτεινή και τον Ναό του Ολυμπίου Διός έως το Βυζαντινό Μουσείο και τους πρόποδες του Λυκαβηττού, όπου υπήρχε και ο ναός του Λυκείου Απόλλωνα, το οποίο δεν έχει εντοπιστεί ακόμα. Παράλληλα, το Λύκειο εισχωρούσε σ’ ένα τμήμα του Εθνικού Κήπου, μιας και εκεί βρέθηκαν βάσεις με προτομές φιλοσόφων που κοσμούσαν το ανοιχτό αυτό διδασκαλείο.
«Στην ουσία αυτό που θα δει ο επισκέπτης του χώρου είναι μια παλαίστρα. Είναι ένα μεγάλο κτίριο, με άξονα από βορά προς νότο. Αποτελείται από μια εσωτερική αυλή που περιβάλλεται στις τρεις πλευρές της από στοές, πίσω από τις οποίες αναπτύσσονται με συμμετρία ευρύχωρα ορθογώνια δωμάτια», αναφέρει σχετικά η κ. Σακκά.
Οι επισκέπτες θα μπορούν να διακρίνουν και τα λουτρά τα οποία εντάσσονται στην Παλαίστρα, ένα στο ανατολικό μέρος της και ένα στο δυτικό. Πώς όμως κατάφεραν να μάθουν οι αρχαιολόγοι ποια ήταν η χρήση και η κατανομή του χώρου αυτού και των επιμέρους δωματίων;
«Πληροφορίες για την χρήση των επιμέρους δωματίων παίρνουμε από τον Βιτρούβιο, ο οποίος είχε ήδη περιγράψει την ελληνική Παλαίστρα με λεπτομέρειες. Η συγκεκριμένη δεν είναι η μοναδική που έχει διασωθεί στην Ελλάδα άλλωστε. Έτσι σύμφωνα με τον Βιτρούβιο, η μεγαλύτερη αίθουσα στο κέντρο της βόρειας πλευράς ταυτίζεται με το το εφηβείο. Δυτικά και ανατολικά του εφηβείου ήταν το ελαιοθέσιο, όπου οι αθλητές αλείβονταν με λάδι, το κωνιστήριο, στο οποίο οι αθλητές κυλίονταν στην άμμο και το κωρυκείον όπου υπήρχαν οι σάκοι της πυγμαχίας για την προπόνηση των αθλητών», διευκρινίζει η κ. Σακκά.
Η ανάδειξη του χώρου έγινε με τρόπο ιδιαίτερα ταπεινό και χωρίς περιττές… φιγούρες. «Υπήρχαν διάφορες απόψεις για το πώς θα μπορούσε να διαμορφωθεί ο χώρος. Μια πρώτη πρόταση ήταν η στέγαση της παλαίστρας με ένα ενιαίο στέγαστρο που θα κάλυπτε ολόκληρο τον αρχαιολογικό χώρο. Η πρόταση όμως απορρίφθηκε γιατί ήταν αρκετά μεγάλο το κόστος και το στέγαστρο θα ήταν πολύ πιο δυναμική από τα αρχαία κατάλοιπα, θα ήταν έντονη η παρουσία του», αναφέρει σχετικά η ίδια.
«Ένας οικοδομικό τετράγωνο με ιδιαίτερο συμβολισμό»
Στην μεγάλη σημασία του έργου για την σύγχρονη ζωή των κατοίκων στέκεται ενθουσιασμένη η κ. Σακκά. Όπως λέει, είναι ένας χώρος που ταυτίζεται με τον Αριστοτέλη, γιατί εκεί δίδαξε για περίπου δώδεκα χρόνια, τα πιο δημιουργικά της ζωής του:
«Πρόκειται για έναν από τους πιο σημαντικούς τόπους της ιστορίας του ανθρώπινου πνεύματος. Όσον αφορά την πόλη, είναι πολύ ευχάριστο το γεγονός ότι αποδίδεται ένας ελεύθερος αρχαιολογικός χώρος στους κατοίκους και μάλιστα σε ένα οικοδομικό τετράγωνο το οποίο περιβάλλεται από κτίρια με ιδιαίτερη φυσιογνωμία: το Σαρόγλειο Μέγαρο, το Μέγαρο της Πλακεντίας, που αποδίδεται στον Κλεάνθη, και το Ωδείο των Αθηνών. Είναι ένα οικοδομικό τετράγωνο με ιδιαίτερο συμβολισμό». Αξίζει να σημειωθεί, επίσης ότι χώρος της Παλαίστρας συνδέεται με τον περιβάλλοντα χώρο του γειτονικού Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, στον οποίο από το καλοκαίρι του 2014 αναμένεται να ξεκινήσουν εργασίες διαμόρφωσης και ανάδειξης υπαίθριων αρχαιολογικών συλλογών.
Μια ιδανική αφορμή, λοιπόν για ανοιξιάτικες και καλοκαιρινές βόλτες στο κέντρο της πόλης με άρωμα… φιλοσοφικό.
Ο αρχαιολογικός χώρος του Λυκείου του Αριστοτέλη στην οδό Ρηγίλλης,πίσω από το Βυζαντινό Μουσείο.
Οι επισκέπτες θα έχουν την δυνατότητα να απολαύσουν, μέσα σε ένα ήσυχο και γεμάτο ενδημικά φυτά τοπίο, τα «ταπεινά» αλλά τόσο σημαντικά μνημεία, που προστατεύουν με μη ανταγωνιστικό τρόπο τρία χαμηλά στέγαστρα. Πρόκειται για τμήματα της παλαίστρας του γυμνασίου από τη φάση των ρωμαϊκών χρόνων, καθώς και δύο υποκαύστων, δεξαμενών, φρεατίου και πηγαδιού, που υπογραμμίζουν τη χρήση δωματίων. Οι επισκέπτες μπορούν να περιηγηθούν στον χώρο, να κατατοπιστούν από τις ενημερωτικές πινακίδες και να ξαποστάσουν σε μία από τις στάσεις, ατενίζοντας τον χώρο όπου δίδαξε ο πολυεπιστήμων φιλόσοφος, ο οποίος διακρινόταν για τη ρεαλιστική του σκέψη, τη μελέτη της γνώσης για χάρη της γνώσης και τη δημιουργία ενός «καθολικού συστήματος», που εξηγούσε τον κόσμο μέσα από μια σφαιρική και εξαιρετικά πλούσια εικόνα. Το έργο του, που θεωρείται ως το αποκορύφωμα της ελληνικής φιλοσοφίας, χρησιμοποιήθηκε ως τις μέρες μας ως ένα είδος «γενικής εγκυκλοπαίδειας».
Αριστοτέλης
Ο Αριστοτέλης στην Άσσο, Λέσβο και Μίεζα
Μετά το θάνατο του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης, προσκεκλημένος του Ερμεία, διέμενε στην Άσσο, της Μυσίας, περιοχή κοντά στην Τρωάδα από το 348 έως το 345 π.Χ. Εκεί γνώρισε και παντρεύτηκε την Πυθιάδα, μέλος της οικογένειας του κυβερνήτη, που διατηρούσε στενές σχέσεις με το Φίλιππο Β, της Μακεδονίας. Στη συνέχεια, μετέβη στο νησί της Λέσβου όπου για τα επόμενα δύο χρόνια συνεργάστηκε με το Θεόφραστο στο πεδίο της βιολογίας και στη ζωολογία με επιστημονικό άξονα εκείνον των παρατηρήσεων και ερμηνειών φυσικών φαινομένων. Το 343 π.Χ., έλαβε πρόσκληση από τον Φίλιππο Β να πάει στη Μίεζα, κοντά στην Πέλλα, για να διοριστεί ως επικεφαλής της Βασιλικής Ακαδημίας της Μακεδονίας και να αναλάβει την εκπαίδευση του τότε εφήβου Αλέξανδρου, διάδοχου του Φιλίππου, καθώς και άλλων παιδιών ευγενών, όπως του Πτολεμαίου και του Κάσσανδρου.
Η συνεισφορά του Αριστοτέλη
Ο Αριστοτέλης θεωρείται ως ο πρώτος διαχρονικά επιστήμονας με πραγματείες στη φυσική, τη βιολογία, τη ζωολογία, τη μεταφυσική, τη λογική, την ηθική, τη ρητορική, την ποίηση, το θέατρο και τη μουσική μεταξύ άλλων. Ανέπτυξε το πρώτο ολοκληρωμένο δυτικό φιλοσοφικό σύστημα. Έθεσε τις βάσεις της εμπειρικής μεθοδολογίας, θεωρώντας ότι η γνώση στηρίζεται στην αντίληψη. Ήταν από τους πρώτους που κατέταξαν είδη χλωρίδας και πανίδας και τα μελέτησαν. Μέσω της παρατήρησης και της ερμηνείας διατύπωσε ορισμούς σχεδόν σε όλους και για όλους τους τομείς της φιλοσοφίας, της ηθικής, της πολιτικής, των τεχνών και των επιστημών. Πίστευε με πάθος στην αξία της εκπαίδευσης και της παιδείας και της ανωτερότητας της ποίησης έναντι της ιστορίας, εφόσον η πρώτη εκφράζει το καθολικό, γενικό και διαχρονικό και επομένως αποτελεί την πεμπτουσία της μάθησης. Αυτή του η θεώρηση πιθανώς εξηγεί γιατί έκανε μια ειδική έκδοση της Ιλιάδας για τη διδαχή του Αλέξανδρου.
Αττικη Γη 