Οι ταχυδρομικές υπηρεσίες πριν την ίδρυση του οργανισμού
Αψηφώντας το μυθικό παρελθόν των αγγελιοφόρων οι οποίοι ουκ ολίγες φορές έχουν αναφερθεί σε γραπτά ποιητών και ιστορικών, θα ορίσουμε την αρχή της αφήγησής μας στην περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, λίγο πριν την ίδρυση του οργανισμού που σήμετα γνωρίζουμε ως ΕΛΤΑ.
Εφιπποι «τατάρηδες»
Το ταχυδρομικό σύστημα της εποχής αυτής, χρησιμοποιεί μισθωτούς έφιππους (tatar) οι οποίοι είχαν ιδιαίτερο κώδικα ενδυμασίας και ήταν υπέυθυνοι για την μεταφορά διαταγών στις επαρχιακές υπηρεσίες ενώ υπήρχε και έκτακτο πεζικό για την εξυπηρέτηση των αναγκών των ιδιωτών, οι οποίοι αμοίβονταν από τις περιοχές που εξυπηρετούσαν και όχι από το Οθωμανικό κράτος.
Φτάνοντας στην Επανάσταση του 1821, η οργάνωση ταχυδρομικής υπηρεσίας για την εξέλιξη του αγώνα ήταν κάτι παραπάνω από επιτακτική γιατί μπορεί να υπήρχαν τοπικά ταχυδρομεία αλλά αυτά διοικούνταν από πρόκριτους και επιχειρηματίες οι οποίοι συχνά παραβίαζαν το απορρήτο της αλληλογραφίας ή παρέδιδαν σκόπιμα με μεγάλη αργοπορία τις επιστολές.
Έτσι πολλές φορές αναλάμβαναν να κάνουν απλοί χωρικοί τη μεταφορά της αλληλογραφίας, ως έκτακτοι πεζοί ή έφιπποι ταχυδρόμοι, – Γραμματοφόροι, πεζόδρομοι, πεζοί, Σουρτζήδες, – επωμιζόμενοι οι ίδιοι τις δαπάνες.
Στη συλλογή των Γενικών Αρχείων του Κράτους περιλαμβάνεται επίσης διαταγή της Προσωρινής Διοίκησης με την οποία στις 20 Ιανουαρίου του 1826 ζητείται από το Υπουργείο της Αστυνομίας «να συντρέξει εις τους σκοπούς» του νεοσύστατου ταχυδρομείου στο Ναύπλιο, να κοινοποιήσει στους πολίτες «με ποία συμφωνία γίνονται δεκτά τα γράμματά τους» και να «φροντίζη να μεταβιβάζεται η μυστικότης των γραμμάτων αλλά και να φθάνουν με την σφραγίδαν ανέπαφον». Επίσης, στα αρχεία μπορεί να διαβάσει κανείς τη σύναψη συμφωνητικού με τον πρώτο εργαζόμενο στο ταχυδρομείο, Αθανάσιο Καρδαρά, στον οποίο μάλιστα παραδίδεται χρηματικό ποσό 13.500 γροσίων για την κάλυψη των αναγκών οργάνωσης της υπηρεσίας.
Ανεβασμένος σε ένα βαρέλι που είχε στηθεί ειδικά για αυτόν τον σκοπό στο κέντρο της Αθήνας, ο εκ Ναυπλίου ταχυδρόμος φώναζε δυνατά ονόματα και διευθύνσεις: οι αποδέκτες των επιστολών που έφερνε κατευθείαν από την πρωτεύουσα τον πλησίαζαν και τις παραλάμβαναν ενώ σε περίπτωση που o παραλήπτης απουσίαζε, τα γράμματα… καίγονταν επιτόπου. Το ελληνικό κράτος μετρούσε μόλις μερικά χρόνια ζωής και το ταχυδρομείο, που εξυπηρετούσε κυρίως τη διακίνηση της κρατικής αλληλογραφίας, αναζητούσε τον βηματισμό του. Ομως οι προσπάθειες για την ίδρυση ταχυδρομικών υπηρεσιών στη χώρα είχαν ξεκινήσει πολύ νωρίτερα, από τότε ακόμη που ο ελληνικός λαός αγωνιζόταν για την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού
Τα τεκμήρια, που είναι προσβάσιμα σε οποιονδήποτε επιθυμεί να τα μελετήσει, ξεδιπλώνουν μια ενδιαφέρουσα πορεία, η οποία ξεκινά από τότε που οι μοναδικές εμπειρίες των Ελλήνων σε σχέση με τη μεταφορά ειδήσεων ήταν οι «βίγλες», οι έφιπποι «τατάρηδες» της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι «πεζοδρόμοι» για την εξυπηρέτηση των ιδιωτών, μέχρι την 24η Σεπτεμβρίου του 1828, την ημέρα που ο Κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας υπέγραφε το ψήφισμα στον Πόρο «περί συστάσεως τακτικής ταχυδρομικής συγκοινωνίας» ιδρύοντας τελικά το
Γενικόν Ταχυδρομείον, το πρώτο ταχυδρομείο της χώρας.
Το σχέδιο του Υψηλάντη
Η πρώτη πρωτοβουλία για την οργάνωση ταχυδρομείου στη χώρα εκδηλώνεται το 1821, όταν ο Δημήτριος Υψηλάντης φτάνει στην Ελλάδα ως πληρεξούσιος του αδελφού του Αλέξανδρου, Γενικού Επιτρόπου της Φιλικής Εταιρείας, και υποβάλλει σχετικό σχέδιο στους προκρίτους της Πελοποννήσου. Το σχέδιο μένει στα χαρτιά, όμως οι προσπάθειες δεν σταματούν, καθώς οι ανάγκες της Επανάστασης καθιστούν επιτακτική τη λειτουργία ταχυδρομικής υπηρεσίας.
Ενδεικτικό ως προς αυτό είναι το τεκμήριο με ημερομηνία 1η Ιουνίου 1822 στο οποίο ορίζονται οδηγίες για τη μίσθωση τριών αγγελιαφόρων ταχυπλόων, με σκοπό τη μεταφορά της αλληλογραφίας μεταξύ των νήσων Τήνου, Νάξου και Ανδρου. Με το έγγραφο, το οποίο απευθύνεται στον Μινίστρο των Εσωτερικών Ιωάννη Κωλέττη, ρυθμίζεται επίσης η κάλυψη των εξόδων των νεοαποκτηθέντων μέσων.
Σύμφωνα με όσα έχουν παραθέσει για την ιστορία των ελληνικών ταχυδρομείων ο αείμνηστος διευθυντής των Γενικών Αρχείων του Κράτους Ιωάννης Βλαχογιάννης και ο γενικός διευθυντής των Ταχυδρομείων και αγωνιστής του Εικοσιένα Θεόδωρος Λεονάρδος, τον Φεβρουάριο του 1822 ο Δημήτριος Υψηλάντης είχε επιδιώξει τη σύσταση δημόσιων ιπποστασίων, ένα σύστημα αντίστοιχο με τους «μενζίλ χανέδες», δηλαδή τους ταχυδρομικούς σταθμούς που λειτουργούσαν στην επικράτεια επί Τουρκοκρατίας. Λίγο αργότερα και ύστερα από σχετικό αίτημα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, η Πελοποννησιακή Γερουσία καλείται να αποκτήσει 25 άλογα για τη μεταφορά διοικητικών διαταγών ενώ ακολουθούν και άλλες περιοχές. Το 1823 ένα τακτικό έφιππο ταχυδρομείο έχει ήδη στηθεί ενώ ταχυδρομικά γραφεία ιδρύονται στην Τρίπολη, στο Αργος, στην Επίδαυρο και αργότερα σε άλλες πόλεις.
Αγνωστο αρχειακό υλικό από την περίοδο της Επανάστασης του 1821, αποφάσεις, συμφωνητικά, διαταγές που «διηγούνται» την ίδρυση του πρώτου Ελληνικού Ταχυδρομείου, παρουσιάζουν «ΤΑ ΝΕΑ». Σπάνια τεκμήρια με τις υπογραφές του Κωλέττη, του Καποδίστρια και άλλων προσωπικοτήτων του Αγώνα, έγγραφα που ορίζουν τη μίσθωση ζώων και ταχυπλόων για τη μεταφορά της αλληλογραφίας.
24 Σεπτεμβρίου 1828 ιδρύθηκαν τα Ελληνικά Ταχυδρομεία
Η ίδρυση της μακροβιότερης ελληνικής εταιρείας
Στις 24 Σεπτεμβρίου 1828 ο Κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας υπογράφει ψήφισμα «περί συστάσεως τακτικής ταχυδρομικής συγκοινωνίας» ιδρύοντας το «Γενικόν Ταχυδρομείον». Στην Αθήνα ο ταχυδρόμος, ερχόμενος από το Ναύπλιο, την τότε πρωτεύουσα, «ανήρχετο επί βαρελίου, αναγιγνώσκων εις επήκοον των συγκεντρωμένων κατοίκων τας επί των επιστολών διευθύνσεις. Εν περιπτώσει καθ’ ην δεν εμφανίζοντο οι αποδέκται, αι επιστολαί εκαίοντο επί τόπου». Το Γενικόν Ταχυδρομείον τα πρώτα χρόνια εξυπηρετούσε μόνον τις κρατικές ανάγκες.
Η γεωμορφολογία της χώρας και η μηδαμινή συγκοινωνιακή υποδομή έκανε το ταχυδρομικό έργο πολύ δύσκολο. Παρά τα μεγάλα εμπόδια όμως σημειώθηκε σημαντική πρόοδος χάρις στις ενέργειες της ελληνικής διοίκησης. Έτσι, το 1829, όταν μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα της Ελλάδος στο Ναύπλιο, τα γραφεία έγιναν δεκατρία, με κεντρικό εκείνο των Αθηνών.
Το 1834, σε συμφωνία με τον Γάλλο τραπεζίτη Feraldi εξασφαλίστηκε η εξυπηρέτηση του από και προς τα νησιά, ενώ το 1836 τοποθετήθηκαν οι πρώτες άμαξες για τη μεταφορά αλληλογραφίας Αθήνα-Πειραιά.
Η εξέλιξη του οργανισμού μέχρι σήμερα
Σύμφωνα με το διάταγμα της 29ης Νοεμβρίου 1836, τα ταχυδρομικά τέλη καθορίζονταν ανάλογα με το βάρος και την απόσταση, ενώ το 1855 βάρος της απλής επιστολής που είχε οριστεί στα 7,5. Παρόλα αυτά, με νόμο του 1860 τα ταχυδρομικά τέλη έγιναν ενιαία για όλη την επικράτεια και επαναπροσδιορίστηκε το βάρος της απλής επιστολής στα 15 γραμμάρια.
Το 1855 θεσπίστηκε νόμος για το σύστημα γραμματοσήμανσης μέσω των γραμματοσήμων, ο οποίος τροποποιήθηκε στις αρχές του 1860 και τέθηκε σε εφαρμογή την 1η Οκτωβρίου 1861. Από τότε και μετά τα ΕΛΤΑ έχουν το μονοπώλιο της έκδοσης γραμματοσήμων.
Το πρώτο ελληνικό γραμματόσημο, σχεδιάστηκε και χαράχτηκε από τον Albert Barre και τυπώθηκε στο Νομισματοκοπείο του Παρισιού με χρώμα σε έγχρωμο χαρτί.
Κεφαλή του Ερμή
Δεν ήταν διάτρητο, το σχέδιό του ήταν απλό αλλά κομψό και αναπαριστούσε συμβολικά την κεφαλή του Ερμή μέσα σε στρογγυλό πλαίσιο.
Από τα τέλη της δεκαετίας του ’1860 τα ελληνικά ταχυδρομεία αξιοποιούν τις σιδηροδρομικές γραμμές της χώρας ενώ στις αρχές της επόμενης δεκαετίας, παραβρέθηκαν στην Ίδρυση της Παγκόσμιας Ταχυδρομικής Ένωσης στη Βέρνη.
Το 1892 ήταν σημείο σταθμός στην πορεία του οργανισμού αφού προστέθηκε και το τηλέφωνο στις αρμοδιότητές της, οπότε και δημιουργήθηκε η Τριατατική (3Τ: ταχυδρομείο, τηλεγραφείο, τηλεφωνείο).
Το 1896 γίνονται οι πρώτοι διεθνείς Ολυμπιακοί αγώνες στην Αθήνα. Τα Ελληνικά Ταχυδρομεία προχωρούν σε δύο διεθνείς πρωτοπορίες. Εκδίδουν την –πρώτη παγκοσμίως– σειρά αναμνηστικών γραμματοσήμων με αθλητικό θέμα, και διαθέτουν μέρος των εσόδων από την πώληση αυτών των γραμματοσήμων για να ενισχύσουν οικονομικά την Ολυμπιακή Επιτροπή. Με αυτή την ενέργειά τους, τα Ελληνικά Ταχυδρομεία γίνονται οι πρώτοι επίσημοι χορηγοί των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, εγκαινιάζεται επίσης η αγροτική ταχυδρομική υπηρεσία, με τον αγροτικό διανομέα να αποτελεί το μοναδικό μέσο επικοινωνίας της ελληνικής υπαίθρου με τον υπόλοιπο κόσμο επί σειρά ετών, και ο οργανισμός ξεκινά την συνεργασία του με την ιταλική εταιρεία Aero Espresso, γεγονός που απογειώνει την δυναμική της πορεία.
Κατά τη διάρκεια πολεμικών επιχειρήσεων, τα ταχυδρομεία ήταν πάντοτε παρόντα, εξασφαλίζοντας, επιτρέποντας την επικοινωνία με το μέτωπο.
Το 1940, ενόψει του ελληνοϊταλικού πολέμου, οργανώνεται η «εν εκστρατεία ταχυδρομική υπηρεσία». Το 1949, με την ίδρυση του ΟΤΕ, χωρίζονται τα τρία Τ και τα ταχυδρομεία αναλαμβάνουν αμιγώς ταχυδρομικές υπηρεσίες.
Από το 1970 τα Ελληνικά Ταχυδρομεία λειτουργούν σαν Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου. Το 1983 κοινωνικοποιούνται. Εισάγεται ο ταχυδρομικός κώδικας και αρχίζει η προσπάθεια καθολικού εκσυγχρονισμού της εταιρείας. Με νόμο του 1996 καθορίζεται ο τρόπος λειτουργίας των ΔΕΚΟ και το 1998 καθορίζεται ο ρόλος των ΕΛΤΑ ως φορέα παροχής Καθολικής Ταχυδρομικής Υπηρεσία
Τα ΕΛΤΑ Σήμερα είναι ανώνυμη εταιρεία με μετόχους το Ελληνικό Δημόσιο (90%) και το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο (10%). Τα ΕΛΤΑ έχουν το μονοπώλιο της έκδοσης γραμματοσήμων. Επίσης από τις 24/04/2017 παρέχουν και ηλεκτρικό ρεύμα για επιχειρήσεις και οικίες.
Ένα καταπληκτικό βίντεο που παρουσιάζει την ιστορία των ΕΛΤΑ για τα 190 χρόνια ζωής , της εταιρείας που ιδρύθηκε σχεδόν παράλληλα με το ελληνικό κράτος και σήμερα αποτελεί τη μακροβιότερη ελληνική εταιρεία. Με καθημερινή παρουσία σε κάθε γωνιά της χώρας, τα Ελληνικά Ταχυδρομεία συνδέονται ιστορικά με την πορεία του ελληνικού κράτους και στηρίζουν την ελληνική κοινωνία, με τις υπηρεσίες τους και την κοινωνική τους δράση, για σχεδόν δύο αιώνες.
Μουσεία για το ταχυδρομείο
Για την ιστορία του ταχυδρομείου και των υπηρεσιών του υπάρχουν 2 μουσεία στην Ελλάδα.
Το ένα είναι το Φιλοτελικό και Ταχυδρομικό μουσείο, το οποίο στεγάζεται σε ιδιόκτητο κτίριο (δωρεά της φιλοτελίστριας Νία Ανδρέα Στράτου) δίπλα από το Καλλιμάρμαρο Παναθηναϊκό Στάδιο.
Το μουσείο ιδρύθηκε από τα Ελληνικά Ταχυδρομεία και τους Φιλοτελικούς Συλλόγους, προκειμένου να συγκεντρωθούν, να διαφυλαχθούν και να προβληθούν ιστορικά αντικείμενα, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν από την ίδρυση της Ταχυδρομικής Υπηρεσίας στην Ελλάδα.
Το δεύτερο μουσείο βρίσκεται στην Πωγωνιανή (Βοστίνα), ένα ορεινό χωριό της Ηπείρου που απέχει 67χλμ από τα Γιάννενα και βρίσκεται κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Το Μουσείο Τηλεπικοινωνιών βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του χωριού και στεγάζεται στο παλιό αρχοντικό της οικογένειας Αλεξοπούλου, που επί Τουρκοκρατίας ήταν Σεράι του Ομέρ Εφέντη.
Link
Το πλούσιο υλικό προέρχεται από τα Δημόσια Αρχεία του Αγώνα, όπως την Προσωρινή Διοίκηση και το Υπουργείο Πολέμου, τα οποία φυλάσσονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Τα τεκμήρια θα φιλοξενηθούν στην Ευρωπαϊκή Φιλοτελική Εκθεση NOTOS που θα πραγματοποιηθεί το 2021, 200 χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση, στην Αθήνα.
www.https://www.elta.gr/el-gr/home.aspx
Αττικη Γη 