Όλυμπος Καρπάθου, ο χρόνος έχει σταματήσει σε μια άλλη εποχή.
Στο βόρειο τμήμα της Καρπάθου, του νησιού που σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση πρωτοκατοικήθηκε από τον Ιαπετό, τον πατέρα θεών και ανθρώπων πριν από την επικράτηση των ολύμπιων θεών, βρίσκεται η Όλυμπος (Έλυμπος), ένας γραφικός οικισμός που δίνει τη δική του μάχη με το χρόνο, σε ένα ορεινό τοπίο άγριας φυσικής ομορφιάς, με τραχύ ανάγλυφο.
Tα καλοδιατηρημένα παλαιά σπίτια της Ολύμπου κατεβαίνουν από την κορυφογραμμή και απλώνονται στα υψώματα, σε λογική απόσταση, ώστε να μη σκιάζει το ένα το άλλο. Ψηλά στο κέντρο είναι πυκνοδομημένα, σε μια προσπάθεια να κρατηθούν στη γη, όταν τα σύννεφα κατεβαίνουν και τυλίγουν το βουνό.
Πέτρινοι ανεμόμυλοι, παλαιές εκκλησίες και εκκλησάκια (ξεχωρίζει ο ναός της Παναγίας, 16ου αιώνα, με ξυλόγλυπτο τέμπλο και αξιόλογες τοιχογραφίες) συμπληρώνουν την υπέροχη εικόνα της ιστορικής έδρας του Δήμου Καρπάθου και φανερώνουν τη μακραίωνη ιστορική διαδρομή αυτού του υπαίθριου λαογραφικού μουσείου, του πλέον ενδιαφέροντος κεφαλαίου της καρπαθιακής λαογραφίας.
In.gr Βαγγέλης Στεργιόπουλος
Όλυμπος Καρπάθου: Άνθρωποι γνήσιοι στην «αετοφωλιά» του Αιγαίου
Αν θελήσεις να γνωρίσεις ένα σπουδαίο δείγμα ζώντος πολιτισμού μέσα από το τοπικό ιδίωμα, τη μουσική, τη φορεσιά και τη διατήρηση της παράδοσης στην αρχιτεκτονική, εδώ θα σταματήσεις. Θα ξεχαστείς ιδρώνοντας να ανέβεις ακόμα ένα καντούνι της Ολύμπου για να δεις ακόμα έναν ανεμόμυλο, σταματώντας κάθε τόσο να κλέψεις μια ματιά προς τη θάλασσα ανάμεσα στους πέτρινους τοίχους των παλιών κατοικιών ή κρυφοκοιτάζοντας από μια γρίλια τον παραδοσιακό σουφά και το πανοσούφι ενός καρπαθίτικου, ολυμπίτικου σπιτιού.
Για την προστασία των αρχαιοτήτων και των μνημείων της περιοχής, όλη η βόρεια Κάρπαθος, έχει από το 2001 κηρυχτεί αρχαιολογικός χώρος ενώ χάρις στην ύπαρξη σπάνιων ενδημικών ειδών χλωρίδας και πανίδας έχει ενταχθεί μαζί με γειτονική (σήμερα ερημωμένη) νήσο Σαρία, στο δίκτυο Natura 2000. Πολιτισμός και φύση κάνουν αισθητή την παρουσία τους επί 2.500 χρόνια και απαιτούν σεβασμό.
Στα ερείπια της αρχαίας Βρυκούντος, Καρπάθιοι και επισκέπτες βλέπουν το παρελθόν, το παρόν όμως το ζουν και μάλιστα με τον πιο βαθύ αλλά και θεαματικό τρόπο. Συμβαίνει στο πανηγύρι του Άι-Γιάννη στα τέλη Αυγούστου όταν εκατοντάδες άνθρωποι φορτωμένοι με προσφορές προς τον άγιο και τον άνθρωπο, αλλά και τα στρωσίδια τους για την παραμονή εκεί, σε μια σειρά κατεβαίνουν το αρχαίο μονοπάτι προς την ιερή σπηλιά του αγίου.
Αυτή την αγωνία για την αργή ερήμωση του χωριού από μόνιμους κατοίκους, αποτύπωσαν οι τοπικοί καλλιτέχνες, τα αδέλφια Χατζηβασίλη, ο Αντώνης, ο Μανώλης και ο Γιάννης στο άγαλμα της Ολυμπίτισσας που τοποθετήθηκε τέλη Ιουνίου στην είσοδο του χωριού. Η γυναίκα στέκεται πλάι σε δυο κίονες που αντιπροσωπεύουν την αρχαία ρίζα: τη Βροκούντα και την αρχαία Νίσυρο.
Η μάνα της Ολύμπου, ντυμένη στο καβάι, την παραδοσιακή φορεσιά, και με στιβάνια, έχει το βρέφος με το σεντόνι στην πλάτη και κοιτάζει προς το χωριό της. Κολώνα στάθηκε η ίδια στην Ιστορία, τώρα όμως σιωπηλά διαμαρτύρεται για την αδιαφορία όσων θα μπορούσαν να βοηθήσουν, του κράτους π.χ. που αφήνει έναν τόπο με τέτοια παράδοση να μαραζώνει, μου είπε ο Γιάννης Χατζηβασίλης ετοιμάζοντας το άγαλμα στο εργαστήριο.
Οι παλιές γυναίκες, αυτές που πράγματι κρατούσαν στο χέρι τους με πόνο αλλά και σθένος την επιβίωσή του φεύγουν σιγά σιγά και όσες μένουν δεν μπορούν πια να φέρνουν βόλτα πάνω κάτω τον δύσβατο οικισμό που απαιτεί ασκημένα πόδια για να τον διαβείς. Όταν άρχισα να γνωρίζω τους ανθρώπους κατάλαβα ότι θρήνησαν πολλές απώλειες γηραιότερων το τελευταίο διάστημα. Τα μαύρα του πένθους έρχονταν σε μεγάλη αντίθεση με το χρώμα που έχουν τα κεφαλομάντηλα, όπως τα βλέπεις στα μαγαζάκια ή στολισμένα στα σπιτικά. Προσωπικά, τα κουβαλούσα μέσα μου από παιδί και έτσι αποφάσισα να πάω στην Όλυμπο.
Πηγή: cnn.gr , ΡΟΔΙΑΚΗ
Αρχαία εποχή
Οι αρχαιολογικές έρευνες έδειξαν ότι στην περιοχή της Ολύμπου είχαν εγκατασταθεί Μινωίτες και Μυκηναίοι (15ος αιώνας π.Χ.). Με βάση τις πληροφορίες των αρχαίων συγγραφέων (Σκύλαξ, Στράβων) και τα αρχαιολογικά δεδομένα, από τον 4ο π.Χ. αιώνα υπήρχαν στην περιοχή της Ολύμπου δύο αξιόλογες πόλεις, η Βρυκούς, στη θέση της σημερινής Βρουκούντας και η Νίσυρος “ομώνυμος τη των Νισυρίων νήσω” στη θέση Παλάτια της Σαρίας. Αν όχι στο Στενό της Σαρίας, πάντως στην περιοχή του βρισκόταν ο ναός του Πορθμίου Ποσειδώνος, που αποτελούσε κέντρο λατρείας όλης της Καρπάθου κατά την αρχαία και την ελληνιστική περίοδο. Από τη Βρυκούντα προέρχεται η περίφημη επιγραφή η γνωστή ως “Δωρικόν ψήφισμα Καρπάθου”, που αναφέρεται στον γιατρό Μηνόκριτο Μητροδώρου, στον οποίον οι Βρυκούντιοι απένειμαν εξαιρετικές τιμητικές διακρίσεις, επειδή είχε προσφέρει τις ιατρικές του υπηρεσίες με αφιλοκερδή και ανεπίληπτο τρόπο για είκοσι και πάνω χρόνια.
Από την αρχαία πόλη της Βρυκούντος σώζονται δεκάδες λαξευτοί τάφοι, ερείπια τοίχων και οχυρώσεων και τμήματα των ελληνιστικών τειχών της.
Όπως φαίνεται από τα βυζαντινά μνημεία που υπάρχουν στην περιοχή της Βρουκούντας και των Παλατίων, η ζωή συνεχίστηκε στις πόλεις αυτές και κατά τη βυζαντινή εποχή. Επειδή τα ερείπια της μεγάλης βασιλικής των Παλατίων (στη θέση της σημερινής Αγίας Σοφίας), του Στενού (στη θέση της σημερινής Αγίας Αικατερίνης) και του Φίλιους (στη θέση Αρχάγγελος) χρονολογούνται γύρω στον 6ο μ. Χ. αιώνα, πιθανολογείται ότι ο Χριστιανισμός ήλθε στην Κάρπαθο (και ειδικά στην Όλυμπο) οπωσδήποτε πριν από τον αιώνα αυτόν
Το όνομα της Ολύμπου και του Διαφανίου
Το όνομά του το χωριό το οφείλει ασφαλώς στο ψηλό βουνό, στη πλευρά του οποίου έχει χτιστεί. Σήμερα το βουνό λέγεται Άης Ηλίας (=Προφήτης Ηλίας), επειδή στην κορυφή του, όπως και στις κορυφές άλλων υψωμάτων της Ελλάδας, χτίστηκε ναός του Προφήτη Ηλία, στην αρχαία εποχή όμως το βουνό, όπως επίσης πολλά άλλα βουνά του ελληνικού χώρου, θα λεγόταν Όλυμπος.
Νεότερα χρόνια
Οι πληροφορίες που έχουμε για την Όλυμπο από την εγκατάσταση των πρώτων κατοίκων σ’ αυτήν μέχρι και τον περασμένο αιώνα δεν είναι πολλές. Οι ελάχιστοι περιηγητές που πέρασαν από την Κάρπαθο δεν έφταναν συνήθως μέχρι τη μακρινή Όλυμπο, μιλούν όμως με θαυμασμό για την φήμη που είχε η αρχαιοπρεπής γλώσσα της, τα έθιμα και τα τραγούδια της. Με βάση τη γενικότερη ιστορία του νησιού και της ευρύτερης περιοχής καθώς και τα όσα διέσωσε η λαϊκή παράδοση, μπορούμε να πούμε τα παρακάτω:
Ασχολίες των κατοίκων
Η Όλυμπος ήταν γεωργικό χωριό, όπως άλλωστε και τα άλλα χωριά της Καρπάθου. Ο φόβος της πειρατείας ανάγκασε τους κατοίκους να εγκαταλείψουν την παραλία και τη θάλασσα, να καταφύγουν στα μεσόγεια και να ασχοληθούν με τη γη. Ελάχιστοι είναι και σήμερα οι Ολυμπίτες ναυτικοί και ακόμα λιγότεροι ήταν στις προηγούμενες δεκαετίες. Αρκετοί ήταν επίσης στα προηγούμενα χρόνια οι βοσκοί. Σήμερα δυστυχώς, με τη μεγάλη μετανάστευση, πολύ λίγοι είναι και οι γεωργοί και οι βοσκοί που απέμειναν στο χωριό. Στην Όλυμπο δεν υπήρχε άνθρωπος που να κάθεται, εκτός κι αν ήταν βαριά άρρωστος. Οι συνθήκες της ζωής και το φυσικό περιβάλλον επέβαλλαν νωρίς τις επιλογές τους
Το ολυμπίτικο σπίτι
Πυρήνας του παραδοσιακού ολυμπίτικου σπιτιού είναι το ισόγειο μονόσπιτο, που χωρίζεται σε δυο μέρη: τον πάτο και τον σουφά με το πανωσούφι. Ο σουφάς είναι ξύλινη υπερυψωμένη κατασκευή με ακόμη περισσότερο υπερηψωμένο το πανωσούφι, και χρησιμεύει για να κοιμάται η οικογένεια, ενώ οι κάτω από την κατασκευή αυτήν χώροι χρησιμοποιούνται ως αποθήκες. Ο σουφάς, που συνήθως βρίσκεται απέναντι από την είσοδο του σπιτιού, στο εμπρόσθιο μέρος του έχει ένα εξαίρετα διακοσμημένο πλαίσιο, που κάποτε ακουμπά στον στύλο, που στηρίζει την μεσαία, δηλ. τη δοκό της σκεπής. Ο στύλος και τα ξυλόγλυπτα κάγκελα του σουφά καλύπτονται στις εορταστικές μέρες με πολύχρωμα κεντητά.
Γλωσσικό ιδίωμα
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το γλωσσικό ιδίωμα της Ολύμπου. Εκτός από τα τοπωνύμια, που τα περισσότερά τους είναι λέξεις αρχαίας καταγωγής, στην καθημερινή γλώσσα διατηρούνται λέξεις της αρχαία Ελληνικής π.χ. ανεσκύλλω, ανεμπαίζω, εικάζω, σάτσω ή της μεσαιωνικής ελληνικής, όπως αλλάιν (=κοντά) η χάρμπα (=ακόντιο), καταμιτώννω (=προδίδω), απακουτερός (=υπάκουος), ανεκεφαλίζω (=σηκώνω το κεφάλι προς τα πάνω), ανεμπλητός (=άφθονος), γυσικός (=δυτικός), ζυή (=ζεύγος), ρεματίζω (=φεύγω μακριά), ξαοράρης, καμαροφρούι κ.ά.
Τραγούδι, μουσική, χορός
Παλαιότερα υπήρχαν πολύ περισσότερα, αλλά και σήμερα υπάρχουν πολλά παραδοσιακά τραγούδια σε 15σύλλαβο, τα συρματικά, που γενικά τραγουδιούνται με χαρακτηριστική αργόσυρτη μελωδία. Ειδικότερα, τα τραγούδια αρχίζουν με πολύ αργό ρυθμό, κάπου στη μέση ο ρυθμός γίνεται γρηγορότερος και προς το τέλος επιταχύνεται ακόμη περισσότερο, για να καταστεί δυνατόν να εξαντληθεί όλο το τραγούδι. Τα τραγούδια είναι ακριτικά, παραλογές, κάποια είναι ιστορικά, άλλα είναι ερωτικά, άλλα της ξενιτιάς, άλλα σατιρικά. Τα τραγούδια αυτά μπορεί να τραγουδιούνται σε καθιστό γλέντι, μπορούν όμως να τραγουδιούνται και στον σιανό χορό. Εκτός από τα συρματικά υπάρχουν και αρκετά τραγούδια του ζερβού χορού, σε 13σύλλαβο στίχο καθώς και του γονατιστού χορού σε τροχαϊκό 8σύλλαβο ή 7σύλλαβο στίχο. Επιπλέον, ακούονται πολλά ιδιόμελα τραγούδια. Μερικοί σκοποί χρησιμοποιούνται για ορισμένες περιπτώσεις, π.χ. ο σκοπός του φευγού, ο σκοπός της πατινάδας (=νυχτερινής καντάδας), ο καμουζελλιάρικος της Αποκριάς.
Παραδοσιακοί χορόι καλύμνου
Η φορεσιά
Παλαιότερα οι μεγάλοι γαιοκτήμονες φορούσαν κόκκινο φέσι αγορασμένο από το εξωτερικό, μακριά βράκα από κάτω, περίκο και σταυρωτό από πάνω, όλα αυτά βαμβακερά χρώματος μπλε, υφασμένα στην Ολυμπο. Κατώτεροι γαιοκτήμονες φορούσαν μια βράκα πιο στενή και ψηλό σκούφο και ο πολύς λαός φορούσε μάλλινα ποτούρια. Εδώ και 30-40 χρόνια εξέλιπε και η βράκα και το ποτούρι. Το παντελόνι, που εμφανίστηκε από τις αρχές του αιώνα μας, επικράτησε εντελώς.
Η γυναικεία φορεσιά είναι δυο ειδών α) η καθημερινή με τη βράκα και την ποκαμίσα εσωτερικά και απέξω το καβάι και την ποέα (=ποδιά).. Η ίδια αυτή φορεσιά, αλλά με κεντήματα και με τα ανάλογα μαντήλια της κεφαλής μπορούσε να φοριέται και από τις νεαρές κοπέλες στις γιορτές και στην εκκλησία. β) το σακκοφούστανο, με κεντήματα και με τα χρωματιστά μαντήλια της κεφαλής το φορούσαν οι κοπέλες στην εκκλησία, στα πανηγύρια και στις διασκεδάσεις. Με το καβάι ταίριαζαν περισσότερο τα στιάνια, με το σακκοφούστανο μόνο οι παντόφλες, ψιλοδουλεμένες από ντόπιους τσαγκάρηδες.
https://www.vrykous.gr/index.php/el/istoria/history-olymposkarpathou
Κωστής Μ. Μηνάς: Τακτικός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου
Μανόλης Μ. Μακρής: Συγγραφέας
Όλυμπος Καρπάθου από ψηλά!
Αττικη Γη 