Φόδελε: Στ’ αχνάρια του Ελ Γκρέκο

Κατά την παράδοση, στο Φόδελε γεννήθηκε το 1541 ο ζωγράφος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο μέγας Eλ Γκρέκο

Γραφικό χωριό του Δήμου Μαλεβιζίου με μεγάλη τουριστική κίνηση, καταστήματα ειδών λαϊκής τέχνης και καφέ – εστιατόρια, το Φόδελε είναι κρυμμένο σε μια καταπράσινη κοιλάδα με πορτοκαλιές και λεμονιές, επιβλητικά πλατάνια, καλαμιές και τρεχούμενα νερά, δυτικά από την πόλη του Ηρακλείου και σε μικρή απόσταση από τα όρια με την Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνου.

Κατά την παράδοση, στο Φόδελε γεννήθηκε το 1541 ο ζωγράφος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο μέγας Eλ Γκρέκο.
 
   

Οι κάτοικοι του Φόδελε (το τοπωνύμιο αποδίδεται στους πρώτους οικιστές Fodele ή Fodelle, αναφέρεται δε από το 13ο αιώνα) ασχολούνται ως επί το πλείστον με την κτηνοτροφία, την καλλιέργεια κηπευτικών, ελιάς και εσπεριδοειδών.
 
      

Ερευνητές τοποθετούν στον όρμο του Φόδελε πιθανό επίνειο της Aξού. Στο διάβα του χρόνου ο όρμος του Φόδελε χρησιμοποιήθηκε ως σημείο αποβάσεως, χώρος για την προσάραξη πλοίων και την εξαγωγή αγροτικών προϊόντων.
 
  

Σε κορυφογραμμές πλησίον του Φόδελε σώζονται λείψανα των οχυρωματικών πύργων (κουλέδων) που κατασκευάστηκαν την περίοδο της Όψιμης Τουρκοκρατίας, προκειμένου να κατασταλεί η μεγάλη κρητική επανάσταση των ετών 1866-1869.
 
    

Τα θρησκευτικά μνημεία

Ξεχωρίζουν τα ερείπια της τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής (6ου αιώνα κατά πάσαν πιθανότητα), η εκκλησία της Παναγίας (11ος αιώνας), αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου, με ενδιαφέροντα κατασκευαστικά στοιχεία και εξαίρετες τοιχογραφίες, και η μονή του Αγίου Παντελεήμονος (β’ μισό 17ου αιώνα), με αξιοπρόσεκτη προσφορά στον απελευθερωτικό αγώνα των ετών 1866-1869, σε απόσταση 4 χλμ από τον οικισμό του Φόδελε.
 
     

Ο Ελ Γκρέκο και το μουσείο του

Κοντά στην εκκλησία της Παναγίας λειτουργεί το Μουσείο Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.
 
  

Στο αναστηλωμένο με την εποπτεία του υπουργείου Πολιτισμού κτίριο εκτίθενται αντίγραφα έργων του αρχοντόπουλου του Φόδελε, του μεγάλου ζωγράφου της Αναγέννησης.     

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, γεννημένος σε μια περίοδο κατά την οποία η επίδραση της Αναγέννησης είχε διαμορφώσει στην Κρήτη ένα άκρως ευνοϊκό κλίμα για τις τέχνες και τα γράμματα, στράφηκε από νωρίς στη ζωγραφική και καταξιώθηκε σε νεαρή ηλικία.
 
  

Πηγή: Ιστορικό Μουσείο Κρήτης

Πριν ακόμη συμπληρώσει τα τριάντα του, ο Θεοτοκόπουλος ταξίδεψε στην Ιταλία σε αναζήτηση της γνώσης και των νέων τάσεων στην τέχνη του. Εκεί παρέμεινε μία περίπου δεκαετία, αρχικά στη Βενετία και στη συνέχεια στη Ρώμη.

Πηγή: Ιστορικό Μουσείο Κρήτης

Ακολούθως αναχώρησε για την Ισπανία, όπου εγκαταστάθηκε μόνιμα έως το τέλος της ζωής του, το 1614.

*Οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στο παρόν άρθρο προέρχονται σχεδόν στο σύνολό τους από το διαδικτυακό τόπο του Πολιτιστικού Συλλόγου Φόδελε (psfodele.gr).

Μουσείο Δομήνικου Θεοτοκόπουλου

Το μουσείο του ζωγράφου Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (El Greco) βρίσκεται απέναντι από τη Βυζαντινή εκκλησία της Παναγιάς στη θέση Θεοτοκιανά του Φόδελε Μυλοποτάμου. Το οίκημα που στεγάζει το μουσείο πιστεύεται ότι ήταν το σπίτι του σπουδαιότερου Κρητικού ζωγράφου (1541-1614), καθώς ο ίδιος αναφέρει ότι γεννήθηκε 25 χλμ βορειοδυτικά του Ηρακλείου, δίπλα σε ένα Βυζαντινό ναό. Το κτίριο λειτουργεί από το 1998 με έκθεση αντιγράφων έργων του El Greco. Επίσης υπάρχουν πληροφορίες για την οικογένεια του και μια αίθουσα που έχει μετατραπεί σε εργαστήριο ζωγραφικής.

Φιογραφικά στοιχεία του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου

Σπουδαίος ζωγράφος της Αναγέννησης, με καταγωγή από την Κρήτη, αναμφίβολα μία από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες της παγκόσμιας τέχνης. Έζησε και δούλεψε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στην Ισπανία, εξ ου και το προσωνύμιο El Greco (Ο Έλληνας), με το το οποίο είναι, επίσης, γνωστός.

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος γεννήθηκε το 1541 στον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο) της Ενετοκρατούμενης Κρήτης, από εύπορους γονείς. Χωρίς να είναι γνωστά πολλά πράγματα για τους δασκάλους και την καλλιτεχνική μαθητεία του, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είχε τη δυνατότητα να σπουδάσει βυζαντινή ζωγραφική στη γενέτειρά του και να εξοικειωθεί με τη δυτική τέχνη.

Το 1567 ταξίδεψε στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Βενετία, όπου παρέμεινε επί τριετία και μαθήτευσε στα εργαστήρια των ζωγράφων Μπασάνο, Τιτσιάνο και Τιντορέντο, ενώ ζωγράφισε πίνακες, όπως «Ο Διωγμός των εμπόρων από το Ναό». 

Το 1570 εγκατέλειψε τη Βενετία και πήγε να εργαστεί στη Ρώμη. Στην Αιώνια Πόλη διεύρυνε τον κύκλο των γνωριμιών του και απέκτησε τέτοια αυτοπεποίθηση για την τέχνη του, ώστε να υποστηρίξει ότι αν καταστρέφονταν οι τοιχογραφίες της «Καπέλα Σιξτίνα» που είχε ζωγραφίσει ο Μιχαήλ Άγγελος, θα μπορούσε αυτός να κάμει καλύτερες. Η παρατήρησή του αυτή θεωρήθηκε τότε βλασφημία και επιτάχυνε την απόφασή του να εγκαταλείψει τη Ρώμη και σε συνδυασμό με τις γνωριμίες του στον κύκλο των Ισπανών ευγενών της Ρώμης να εγκατασταθεί αρχικά στη Μαδρίτη (1576) και τον επόμενο χρόνο στο Τολέδο.

Στην ισπανική αυτή πόλη η καλλιτεχνική του παραγωγή έφθασε στην κορύφωσή της. Διακόσμησε με πίνακες τον ναό του Αγίου Δομηνίκου, το ανάκτορο του Εσκοριάλ και τη μητρόπολη του Τολέδου. Σπουδαίοι πίνακες του είναι η «Ανάληψη της Θεοτόκου», «Η Αγία Τριάδα», «Η Ανάσταση του Σωτήρος», «Το μαρτύριο του Χριστού», «Εσπόλιο» (σκηνή από τα πάθη του Χριστού), «Ο Λαοκόων» και «Η Πεντηκοστή».

Το 1578 είναι μια σημαντική χρονιά στη ζωή του Γκρέκο. Θα αποκτήσει το πρώτο και μοναδικό του παιδί, τον Χόρχε Μανουέλ, από τη σχέση του με τη δόνα Χερόνιμα δε λας Κουέβας, με την οποία θα ζήσει το υπόλοιπο του βίου του, αλλά δεν θα την παντρευτεί. Οι μελετητές του έργου του πιστεύουν ότι η δόνα Χερόνιμα εικονίζεται στην προσωπογραφία «Η κυρία με την ερμίνα».

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πέθανε στις 7 Απριλίου του 1614, σε ηλικία 73 ετών και τάφηκε στο ναό του Αγίου Δομήνικου στο Τολέδο.

Για πολλά χρόνια το όνομά του έμεινε στην αφάνεια και οι πίνακές του σε εκκλησίες και παλάτια της Ιταλίας και της Ισπανίας θεωρούνταν ως έργα κάποιου τρελού. Από τις αρχές του 20ου αιώνα το έργο του άρχισε να αναγνωρίζεται και σήμερα θεωρείται ένας από τους κορυφαίους εικαστικούς καλλιτέχνες όλων των εποχών, που επηρέασε ζωγράφους της μοντέρνας τέχνης, όπως ο Πάμπλο Πικάσο.

Πίνακες του Γκρέκο κοσμούν τα μεγαλύτερα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές και η αξία κάποιων από αυτούς είναι αμύθητη. Στη χώρα μας υπάρχουν έξι έργα του Θεοτοκόπουλου: «Ο Άγιος Λουκάς ζωγραφίζει την Παναγία» και «Η Προσκύνηση των Μάγων» (Μουσείο Μπενάκη), «Στέψη της Θεοτόκου» και «Η Συναυλία των Αγγέλων» (Εθνική Πινακοθήκη), «Βάπτιση του Χριστού» και «Άποψη του Όρους και της Μονής Σινά» (Ιστορικό Μουσείο Κρήτης).